Το νόημα των λέξεων

Πρόσεχε τα λόγια σου, που λέει και το «Taboo»

Λέξεις, γλώσσα, λόγος, νόημα. Στοιχειώδεις δομές, ίσως τα θεμέλια της ύπαρξής μας. Η «καλή»  χρήση της γλώσσας έχει αντίστοιχες συνέπειες. Ο λόγος φέρνει σε επαφή τους ανθρώπους, οπότε αναπτύσσεται η κοινωνική ζωή. Με τη γλώσσα μεταβιβάζονται γνώσεις, οι εμπειρίες των προγενέστερων στις επόμενες γενιές και διευκολύνεται η συνεργασία. Επίσης, μέσα από τη γλώσσα και το λόγο διαδίδονται οι μεγάλες ιδέες, πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές. Η γλώσσα συντελεί στην ψυχική καλλιέργειά μας, με αυτήν ερχόμαστε σε επαφή με συναισθήματα και συγκινήσεις, και μπαίνουμε στον ψυχικό κόσμο το δικό μας και των άλλων. Μέσω του λόγου προάγουμε επιστήμες, τέχνες, γράμματα. Δομούμε τον πολιτισμό. Μπορούμε να αποκτήσουμε κοινωνική καταξίωση, μπορούμε να ολοκληρωθούμε ηθικά και πνευματικά σε προσωπικότητα και χαρακτήρα. 

Η «κακή» χρήση της γλώσσας εξίσου έχει αντίστοιχες συνέπιες. Η φλυαρία αποκαλύπτει έναν άνθρωπο επιπόλαιο, ασύνετο και συχνά τέτοιοι άνθρωποι παρασύρονται και ανακοινώνουν πολύ προσωπικά ζητήματα, διαταράσσοντας ισορροπίες, και βλάπτοντας τελικά τους εαυτούς τους. Η συκοφαντία και η προδοσία είναι αποτελέσματα «κακής» χρήσης της γλώσσας, και οδηγούν συχνά σε εξευτελισμό και καταστροφή. Η «κακή» χρήση της γλώσσας προκαλεί αντιπάθεια, εχθρότητα, μίσος. Σε αυτήν βασίζεται η χειραγώγηση της κοινής γνώμης, η παραπληροφόρηση και o λαϊκισμός.

Η γλώσσα είναι εργαλείο. Επομένως οι λέξεις έχουν ιδιότητες, δύναμη. Τη δύναμη να προκαλέσουν συναισθήματα, να δημιουργήσουν, να ενημερώσουν, να βλάψουν, να ομορφύνουν… Με μερικές μόνο λέξεις μπορεί να σημάνει η έναρξη ενός πολέμου, μπορεί να αλλάξει η ζωή ενός ανθρώπου, ή μπορεί να μην γίνει τίποτε. Σημασία έχει ότι οι λέξεις έχουν δύναμη. Το ζήτημα έγκειται στο ποιος καθορίζει την «καλή» και την «κακή» χρήση της γλώσσας, αλλά και γιατί οι λέξεις έχουν δύναμη. Μήπως η δύναμη αυτή εξαρτάται από το ποιος παράγει τις λέξεις, αλλά και ποιος τις λαμβάνει; Γιατί μπορεί εγώ να λέω μια λέξη, ο άλλος να την ακούει, αλλά να μην έχουμε τελικά το ίδιο αποτέλεσμα στα μυαλά μας. Να μην του έχω μεταδώσει αυτό που ήθελα να του πω με τη λέξη, το ίδιο νόημα αλλιώς. Και με όλα αυτά έχουμε οδηγηθεί στην ερμηνεία των λέξεων, όπως επιθυμεί ο καθένας… γιατί η γλώσσα έχει φθαρεί, έχει αλλάξει, γιατί εμείς έχουμε αλλάξει. Άλλη μια ιδιότητα του λόγου είναι και η δυνατότητά του να προσαρμόζεται στις εκάστοτε καταστάσεις;

Ποιος έχει την ευθύνη για όλο αυτό, όλοι και κανένας μας. Η ουσία εντοπίζεται στο πώς διδασκόμαστε τη γλώσσα, σαν υλικό αλλά και τη χρήση της, πώς την καλλιεργούμε και πώς προσαρμόζουμε την «προσωπική» μας γλώσσα σε εμάς, ή ανάποδα, πώς η γλώσσα «μεγαλώνει» μαζί μας. Γιατί άλλη η γλώσσα του δεκάχρονου, και άλλη του τριαντάχρονου. Επίσης, ιδιαίτερης βαρύτητας είναι το είδος του λόγου, του οποίου γινόμαστε κοινωνοί, ανεξάρτητα ιδιότητας ή ηλικίας. Τέτοιοι λόγοι είναι οι θρησκευτικοί, οι δημοσιογραφικοί, οι διδακτικοί, κτλ. Είναι λόγοι, ροή λέξεων, νοήματα με τα οποία ερχόμαστε σε επαφή καθημερινά, είτε από επιλογή, είτε ασυνείδητα. Σε τέτοιες περιπτώσεις μιλάμε για διαφορετικούς λόγους, γιατί επιστρατεύουν τις ίδιες λέξεις συχνά, με διαφορετική όμως νοηματική φόρτιση, και αυτό προκειμένου να περάσουν το ιδιαίτερο δικό τους υποκειμενικό μήνυμα. Εκεί χρειάζεται συνείδηση και κριτική ή αφαιρετική ικανότητα ώστε να κατανοούμε τα βαθύτερα νοήματα, και όχι να μένουμε στον αφρό της σαμπάνιας, στη λέξη και μόνο. Η κάθε λέξη έχει και το περιτύλιγμά της και μπορούμε να μάθουμε πώς να τις ξετυλίγουμε. Από την άλλη, κάθε λέξη σημαίνει ένα και μόνο πράγμα, οπότε οφείλουμε να τις σεβόμαστε όταν τις χρησιμοποιούμε.